कायलाई सूक्ष्म, सूक्ष्मतर र सूक्ष्मतम एकाइमा टुक्र्याउँदै र कायमा संवेदना उत्पन्न गर्दै, यिनै संवेदनाप्रति चित्तलाई समभावी रहन दिइने प्रशिक्षण वा साधना नै कायानुपश्यना साधना हो । कायानुपश्यना साधनाको विस्तृत व्याख्या विपश्यना वा कायानुपश्यना साधनाविधिको अध्यायमा गरिएको छ ।
कायानुपश्यना साधनाको केकस्तो महत्व छ ?
जब निर्वाण साधना भनिन्छ तब यस साधनाले तपाईंको संवेदना भोग गर्ने चित्तको स्वभाव, भवतृष्णा र विभवतृष्णालाई पूर्णरूपमा नष्ट गर्न सक्नुपर्छ । जब तपाईं कायलाई स–साना एकाइमा टुक्र्याउँदै, यस क्रममा कायमा उत्पन्न भएका संवेदनाहरूप्रति चित्तलाई समभावी रहन प्रशिक्षण दिनुहुन्छ त्यस स्थितिमा तपाईं चरणबद्धरूपमा चित्तको संवेदना भोग गर्ने स्वभावलाई मात्र नाश नगरी काय र चित्तको तरङ्गैतरङ्गरूप अनित्य स्वरूपको पनि प्रामाणिकरूपमा बोध गर्नुहुन्छ । जब तपाईंमा कायको यथार्थ तरङ्ग स्वरूपलाई बोध प्राप्त गर्नुहुन्छ त्यस स्थितिमा तपाईंको ‘म’ भाव (भवतृष्णा, विभवतृष्णा) नष्ट भई निर्वाण प्राप्त गर्नुहुन्छ । यस कारण निर्वाणका दृष्टिले कायानुपश्यना साधनाको असाधारण महत्व रहेको छ ।