कारण शरीर

0 टिप्पणीहरू 407 आगन्तुकहरू

कारण शरीर र स्थितिको व्याख्या यहाँ गरिएको छ ।

अव्यक्तमेतत्त्रिगुणैर्निरूक्तं तत्कारणं नाम शरीरमात्मनः ।
सुषुप्तिरेतस्य विभक्त्यवस्था प्रलीनसर्वेन्द्रियबुद्धिवृत्तिः ।।१२२।।

यसकारण तीनै गुणको निरूपण गरेर जुन अव्यक्त मायाको निरूपण गरियो, त्यो नै आत्माको कारण शरीर हो । यसको अभिव्यक्तिको अवस्था सुषुप्ति हो, जुन अवस्थामा इन्द्रिय र बुद्धिका सम्र्पूण वृत्ति लीन हुन्छन् । ।।१२२।।

माया, अविद्या आदि शब्दबाट प्रख्यात, अव्यक्त तर कार्यद्वारा अनुमान गर्न सकिने, स्थूल र सूक्ष्म शरीरका सम्पूर्ण कार्यहरूको कारण जुन ज्ञान (आत्म साक्षात्कार) बाट नष्ट हुन्छ । त्रिगुण मायाको निरूपण (व्याख्या) माथिको श्लोकमा गरिएको छ । त्यही रज, तम, सत् गुणले युक्त अव्यक्तलाई कारण शरीर भनिन्छ ।

स्थूल शरीर जाग्रत, सूक्ष्म शरीर सपना, सुषुप्ति अवस्था कारण शरीरको अभिव्यक्तिको अवस्था हो । स्थूल शरीर जाग्रत अवस्थामा इन्द्रियका वृत्तिहरू सक्रिय रहन्छन् । सपना अवस्था (सूक्ष्म शरीर) मा बुबुद्धि (अन्तःकरण) का
वृत्तिहरू सक्रिय रहन्छन् । सुषुप्ति (प्रगाढ निद्रावस्था) मा इन्द्रिय र बुद्धिका सम्पूर्ण वृत्तिहरू विलीन हुन्छ । त्यसैले प्रगाढ निद्रामा गहिरो शान्ति अनुभूत हुन्छ । यो शरीरको कारणले प्राप्य हुन्छ । सपना अवस्थामा, सुषुप्ति अवस्थाको जस्तो निद्राको गहिराइमा अनुभूति हुने ‘मैले केही थाह पाइनँ’ प्रतीत हुँदैन ।

सर्वप्रकारप्रमितिप्रशान्तिर्बीजात्मनावस्थितिरेव बुद्धेः ।
सुषुप्तिरत्रास्य किल प्रतीतिः किञ्चिन्न वेद्मीति जगत्प्रसिद्धेः ।।१२३।।

जहाँ सम्पूर्ण प्रकारका प्रमा (ज्ञान) शान्त हुन्छन्, बुद्धि बिजरूपमा स्थिर रहन्छ । यो सुषुप्ति अवस्था हो । यो अवस्थामा पुरुषलाई ‘मैले केही पनि जानिनँ, थाहा पाइनँ’ भन्ने प्रतीत हुन्छ । यो लोकप्रसिद्ध भएकाले निर्विवाद छ । ।।१२३।।

सुषुप्ति अवस्थामा इन्द्रिय र बुद्धिका सम्पूर्ण वृत्तिहरू पूर्णरूपमा शान्त भई बुद्धि विजरूपमा स्थिर रहन्छ । सुषुप्ति (प्रगाढ निद्रा) को यो स्थितिबाट जब मानिस बिउँझिन्छ, ‘ओहो ! मैले त केही थाहा पाइनँ’ भन्ने अनुभूति व्यक्त गर्दछ । यो सुषुप्ति अवस्थाको आनन्दको अनुभूति धेरैले गरेका र भनेकाले यो लोकप्रसिद्ध छ ।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *


CAPTCHA Image
Reload Image

पुराना लेखहरु

लेखहरु प्रकाशित मिति आगन्तुकहरू टिप्पणीहरू
किन महासतिपवान मात्र सत्यमोक्ष साधना हो ? 08 poush 2079 486 0
मंगलाचरण 1/15/2023 515 0
मुक्तिको दुर्लभता 1/15/2023 420 0
मनुष्य जन्मको दुर्लभता 1/15/2023 630 0
विचारको महङ्खव 1/15/2023 407 0
शिष्य लक्षण 1/15/2023 476 0
साधन–चतुष्टय 1/15/2023 1195 0
वैराग्य र मुमुक्षताको महङ्खव 1/15/2023 427 0
सद्गुरु लक्षण 463 0
शिष्य प्रार्थना 1/15/2023 527 0
गुरु कर्तव्य 1/15/2023 583 0
1/15/2023 401 0
शिष्य प्रशंसा 1/15/2023 438 0
मोक्षमा स्वप्रयत्नको प्रधानता 1/15/2023 404 0
शास्त्र अध्ययनको मिथ्यात्व 1'/15/2023 452 0
अपरोक्षानुभवको आवश्यकता 426 0
स्थूल शरीरको व्याख्या 1/15/2023 629 0
विषयविन्दा 1/15/2023 459 0
देहाशक्तिको निन्दा 1/15/2023 441 0
स्थूल शरीर निन्दा 1/15/2023 526 0
दश इन्द्रियहरू 1/15/2023 750 0
अन्तःकरण चतुष्ट्य 1/15/2023 413 0
पञ्चप्राण 1/15/2023 538 0
सूक्ष्म शरीर वर्णन 1/15/2023 571 0
प्राणको धर्म 1/15/2023 368 0
अहंकार 1/15/2023 389 0
आत्माको परम प्रेमास्पदता 1/15/2023 326 0
माया वर्णन 1/15/2023 1004 0
रजोगुण 1/15/2023 402 0
तमोगुण 1/15/2023 354 0
सङ्खवगुण 1/15/2023 377 0
आत्मा–निरूपण 1/15/2023 406 0
अध्यास 1/15/2023 462 0
आवरण र विक्षेपशक्ति 1/15/2023 506 0
बन्ध निरूपण 1/15/2023 360 0
अन्नमय कोश 1/15/2023 410 0
प्राणमय कोश 1/15/2023 394 0
मनोमय कोश 1/15/2023 371 0
विज्ञानमय कोश 1/15/2023 414 0
मुक्ति कसरी प्राप्त हुन्छ ? 1/15/2023 485 0
आनन्दमय कोश 1/15/2023 332 0
आत्मस्वरूप विषयक प्रश्न 1/15/2023 339 0
आत्मस्वरूप निरूपण 1/15/2023 405 0
ब्रह्मा र जगत्को एकता 1/15/2023 337 0
जगत्को मिथ्यात्व 1/15/2023 421 0
ब्रह्म निरूपण 1/15/2023 605 0
महावाक्य – विचार 1/15/2023 464 0
ब्रह्मा–भावना 1/15/2023 508 0
वासना त्याग 1/15/2023 493 0
अध्यास निराकरण 1/15/2023 392 0
अहंपदार्थ निरूपण 1/15/2023 410 0
अहंकार – मुख्यवाधा 1/15/2023 328 0
क्रिया, चिन्ता, र वासना त्याग 1/15/2023 366 0
प्रमाद – निन्दा 1/15/2023 445 0
अविद्याको स्थिति 1/15/2023 414 0
आत्म निष्ठाबाट सर्वात्मभाव 1/15/2023 411 0
समाधिद्वारा विकल्पको नाश 1/15/2023 397 0
ध्यानद्वारा परमात्मभावको प्राप्ती 1/15/2023 478 0
निर्विकल्प समाधिको महङ्खव 1/15/2023 396 0
समाधि – प्राप्तिको उपाय 1/15/2023 374 0
वैराग्य र मुमुक्षुताको आवश्यकता 1/15/2023 393 0
ध्यान विधि 1/15/2023 398 0
आत्म दृष्टि 1/15/2023 429 0
ब्रह्ममा भेदको अभाव 1/15/2023 422 0
आत्म चिन्तनको उपदेश 1/15/2023 348 0
शरीर उपेक्षा 1/15/2023 331 0
आत्मज्ञानको फल 1/15/2023 438 0
जीवनमुक्तको लक्षण 1/15/2023 421 0
प्रारब्ध कर्म विचार 436 0
प्रारब्ध निराकरण 1/15/2023 387 0
नानात्व – निषेध 1/15/2023 467 0
वेदान्त – सिद्धान्तको सार 1/15/2023 468 0
बोधोपलब्धी 1/15/2023 416 0
शिष्यको अनुभव 1/15/2023 467 0
सद्गुरूप्रति कृतज्ञता 1/15/2023 600 0
गुरुको अन्तिम उपदेश 1/15/2023 787 0
आत्माको अविनाशिता 1/15/2023 801 0
परमार्थता 1/15/2023 1114 0
शिष्य बिदाइ 1/15/2023 1058 0
अनुवन्ध – चतृष्टय 1/15/2023 34347 0