मानिसको जीवन संरचना कस्तो थियो ?

0 टिप्पणीहरू 549 आगन्तुकहरू

गीताका विभिन्न अध्यायहरुमा भगवान कृष्णले यो जड चेतन संयोजनरुप मानव जीवन संरचनाको व्याख्या गर्नुभएको छ । यि व्याख्याहरुमा चेतन पक्षलाई परा, क्षेत्रज्ञ, पुरुष आदि संज्ञा दिइएको छ । त्यस्तै जड पक्षलाई अपरा, क्षेत्र, प्रकृति आदि संज्ञाहरु दिइएको छ । मानिसको जीवन संरचनाको व्याख्या गर्दै भगवान भन्नुहुन्छः

भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च ।
अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ।।७–४।।
अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् ।
जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ।।७–५।।

पृथ्वी, जल, अग्नी, वायू, आकाश (पंचमहाभुत), मन, वुद्धि र अहंकार – यसप्रकार यो आठ प्रकारले विभाजित यो मेरो अपरा वा जड प्रकृति हो र हे महावाहु ! यो अपरा प्रकृति भन्दा भिन्न जिवरुप परा अर्थात् चेतन प्रकृतिलाई जान । जसमा यो सम्पूर्ण जगत धारण गरिएको छ ।

तत्क्षेत्रं यच्च यादृक्च यद्विकारि यतश्च यत् ।
स च यो यत्प्रभावश्च तत्समासेन मे शृणु ।।१३–३।।

यसैले त्यो क्षेत्र (देह) जुन हो । जस्तो हो तथा जुन विकारहरु छन् र जुन कारणले भएको हो । तथा त्यो क्षेत्रज्ञ (आत्मा) जुन छ, जुन प्रभाव छ, त्यो सम्पूर्ण संक्षेपमा म बाट सुन ।

महाभूतान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च ।
इन्द्रियाणि दशैकं च पञ्च चेन्द्रियगोचराः ।।१३–५।।

त्यही म तिम्रो लागी भन्छु – पाँच महाभूूत, अहंकार, बुद्धि र अव्यक्त वा त्रिगुणी मूल प्रकृति तथा दश इन्द्रियहरु, एक मन र पाँच इन्द्रियका विषय ।

इच्छा द्वेषः सुखं दुःखं सङ्घातश्चेतना धृतिः ।
एतत्क्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृतम् ।।१३–६।।

इच्छा, द्वेष, दुःख सुख, सङ्घात (शरिर रुप समुह), चेतना (प्राणशक्ति), धृति (धारणा शक्ति) यसप्रकार यो क्षेत्र विकार सहित संक्षेपमा भनिएको छ ।

श्रीभगवानुवाच ।
ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम् ।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ।।१५–१।।

माथि परमात्मा तत्व नै जसको मूल छ, तल प्रकृति नै जसको शाखाहरु छन्, यस्तो संसाररुपी पिपलको वृक्षलाई अविनाशी भनिन्छ । तथा वेद जसका पातहरु भनिएका छन्, यो संसाररुप वृक्षलाई जुन पुरुष तत्वले जान्दछ, त्यही वेदवित् वा वेद ज्ञाता हो ।

अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा
गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः ।
अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि
कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ।।१५–२।।

त्यो संसार वृक्षमा तीन गुणी जलद्वारा बढेका विषयका भोगरुप कोपिलायुक्त शाखाहरु तल, मध्य, माथि (देव, मनुष्य, तिर्यक योनी वा लोक) सर्वत्र फैलिएका छन् । मनुष्य लोकमा कर्म अनुसार बाँध्ने अहंता, ममता र वासनारुप जराहरु पनि तल, माथि सम्पूर्ण लोकमा व्याप्त छन् ।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *


CAPTCHA Image
Reload Image

पुराना लेखहरु

लेखहरु प्रकाशित मिति आगन्तुकहरू टिप्पणीहरू
ईश्वर के हो ? 1/9/2023 727 0
अवतरण के हो ? 1/9/2023 634 0
के गीताका शव्दहरु ईश्वरकै शव्दहरु हुन् ? 1/9/2023 660 0
अवतारको जन्म र कर्म कस्तो हुन्छ ? 1/9/2023 658 0
अवतारहरु किन पृथ्वीमा आउँछन् ? 1/9/2023 649 0
अवतारहरु समयको कति अन्तरालमा जन्मिन्छन् ? 1/9/2023 579 0
अवतारहरुले के गर्न सक्दछन् ? 1/9/2023 616 0
अवतारहरु के गर्न सक्दैनन् ? 1/9/2023 621 0
किन मानिसहरु अवतारलाई चिन्दैनन् ? वा आकर्षित हुँदैनन् ? 1/9/2023 603 0
अवतारको मानिसको जीवनमा महत्व के हो ? 1/9/2023 622 0
परमात्मा तत्व कस्तो छ ? 1/9/2023 664 0
मानिसमा प्रकट विभूती वा विशिष्ट गुणहरु 1/9/2023 493 0
शाश्वत ईश्वरीय नियमहरु 1/9/2023 553 0
परमात्मा तत्व कहाँ छ ? 1/9/2023 546 0
ईश्वर तत्व ब्रम्हाण्डका वस्तुहरुमा कसरी स्थित छ ? 1/9/2023 591 0
मानिसमा परमात्मा तत्व कसरी उपस्थित छ ? 1/9/2023 530 0
ईश्वर (परमात्मा तत्व) र मानिस (आत्मा तत्व) विचको भेद के हो ? 1/9/2023 614 0
आत्मामा के के छिपेको छ ? 1/9/2023 473 0
जिवात्मा वा मानिस के हो ? 1/9/2023 638 0
जिवात्मा वा मानिसको सत्य स्वरुप के हो ? 1/9/2023 579 0
के परमात्मालाई दर्शन (देख्न) गर्न सकिन्छ ? 1/9/20239 617 0
आखीर परमात्मा दर्शनको सत्य मर्म के हो ? 1/9/2023 518 0
परमात्मा दर्शनले के प्राप्ति हुन्छ ? 1/9/2023 656 0
परमात्मालाई नमान्दा वा प्राप्त गर्न प्रयास नगर्दाको परिणाम के हुन्छ ? 1/9/2023 485 0
को ईश्वरमा आकर्षित हुँदैन ? 1/9/2023 567 0
त्रिगुण के हो ? 1/9/2023 726 0
मानिसमा त्रिगुण कसरी प्रवेश भयो ? 1/9/2023 543 0
त्रिगुणी बन्धनहरुले कसरी मानिसको जीवनलाई प्रभावित पार्दछ ? 1/9/2023 467 0
त्रिगुण र बन्धन 1/9/2023 600 0
त्रिगुण र मृत्यूपश्चातको गति 1/9/2023 500 0
सतगुण के हो ? 1/9/2023 518 0
त्रिगुणलाई कसरी बाँध्न सकिन्छ ? गुणातीत कसरी हुन सकिन्छ ? 1/9/2023 429 0
मनुष्य उत्पति 1/9/2023 524 0
मानिसको उत्पतिसँगै मानिसमा के के तत्वहरु प्रवेश भए ? 1/9/2023 512 0
सृष्टिको प्रथम विन्दूमा मनुष्य जीवन स्थिति कस्तो थियो ? 1/9/2023 434 0
मानिसमा बन्धनहरु कसरी उत्पन्न भए ? 1/9/2023 425 0
त्रिगुणी संस्कार वा बन्धनहरुले उत्पन्न गर्ने तीन मूल समस्याहरु 1/9/2023 450 0
धर्मक्षेत्र के हो ? 1/9/2023 478 0
मोक्ष साधना के हो ? 1/9/2023 473 0
दुई प्रकारका मोक्ष साधनाहरुः 1/9/2023 560 0
शील, सदाचार सम्बन्धी साधना विधिहरु 1/9/2023 382 0
यज्ञ के हो ? 1/9/2023 424 0
धर्मयुद्ध के हो ? 1/9/2023 491 0
धर्मयुद्ध (साधना) नगर्दाको परिणाम के हो ? 1/9/2023 469 0
ईश्वर भजन के हो ? कसरी गरिन्छ ? 1/9/2023 422 0
आखिर के हो ईश्वर शरण ? 1/9/2023 404 0
के हो ईश्वर भजन ? 1/9/2023 463 0
मोक्ष साधनाहरुले कसरी मोक्ष प्रदान गर्दछ त ? 1/9/2023 389 0
साधनाकालमा मोक्ष प्राप्त हुनुपूर्व नै मृत्यु प्राप्त भए के हुन्छ ? 1/9/2023 320 0
कर्म के हो ? 1/9/2023 767 0
कर्मको गति किन गहन छ ? 1/9/2023 405 0
सकाम कर्मका समस्याहरु के के हुन् ? 1/9/2023 630 0
कुन कुन कर्महरु त्याग्न हुँदैन ? 1/9/2023 423 0
कर्मयोग के हो ? 1/9/2023 476 0
कर्मयोग कहिले लुप्त भयो ? 1/10/2023 442 0
कर्मयोग साधना कसरी गरिन्छ ? 1/10/2023 395 0
कर्मयोगी साधकका आवश्यकताहरु के हुन् ? 9/10/2023 452 0
कर्मयोगका परिणामहरु के के हुन् ? 1/10/2023 437 0
भगवान कृष्ण किन कर्म गर्नुहुन्छ ? 1/10/2023 403 0
किन भगवान कृष्ण कर्मयोगमा जोड दिनुहुन्छ ? 1/10/2023 478 0
सांख्य योग के हो ? कसरी गरिन्छ ? 1/10/2023 680 0
विषय इन्द्रिय मिलनबाट उत्पन्न अनुभूति (संवेदना) हरु सत् हुन् कि असत् ? 1/10/1023 411 0
सांख्ययोगको अपभ्रंसता 1/10/2023 437 0
सांख्य योगी साधकका आवश्यकता के हुन् ? 1/10/2023 486 0
के सांख्ययोग मूलतत्व परमात्मा चिन्तन हो ? 1/10/2023 488 0
सन्यास के हो ? सन्यासी के हो ? 1/10/2023 1076 0
मोक्ष के हो ? कस्तो हुन्छ मोक्ष जीवन स्थिति ? 1/10/2023 575 0
मोक्ष प्राप्त पुरुषको आन्तरिक अवस्था 1/10/2023 567 0
मोक्ष प्राप्त पुरुषको वाह्य स्थिति 1/10/2023 466 0
मोक्ष प्राप्त पुरुषको वाह्य इन्द्रिय विषयहरु वा विकारहरुसँग प्रतिक्रिया 1/10/2023 1403 0
मोक्ष प्राप्त पुरुषको भौतिक पदार्थ प्रतिको दृष्टि 1/10/2023 487 0
वेद के हो ? 1/10/2023 541 0
देवता के हो ? 1/10/2023 543 0
किन देवता पूजा विधियुक्त छैन ? 1/10/2023 489 0
स्वर्ग के हो ? कसले प्राप्त गर्दछ ? 1/10/2023 530 0
नर्क वा नीचलोकहरु कसले प्राप्त गर्दछ ? 1/10/2023 482 0
मृत्यु के हो ? 1/10/2023 513 0
परम गति, परमधाम कसले प्राप्त गर्दछ ? 1/10/2023 477 0
पुनर्जन्म कसले प्राप्त गर्दैन ? किन प्राप्त गर्दैन ? 1/10/2023 500 0
धृतराष्ट्रको जीवनको मर्म के हो ? 1/10/2023 2811 0