पूर्वजन्मको अर्थ हो – जिवात्मा (देह छुटेर आत्मारुपमा संस्कारहरु सहित उपस्थित मनुष्य) पुनः अर्को शरिर प्राप्त हुन । पुनर्जन्मको अर्थ पुनः मनुष्य जन्म होइन । त्रिगुणको परिणाम अनुसार मानिसले उच्चलोक, मनुष्यलोक र नीचलोक वा योनी (पशु, किरा, भूत, प्रेत आदि) प्राप्त गर्न सक्दछ । मनुष्य जीवन पूर्णरुपमा त्रिगुणहरु र शाश्वत नियमहरुको नियन्त्रणमा छ । कर्म आदि मृत्यू पश्चात पुनः पुनर्जन्मको व्याख्या गर्दै भगवान भन्नुहुन्छः
सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् ।।९–७।।
हे अर्जुन ! कल्पको अन्तमा सम्पूर्ण प्राणी मेरो (त्रिगुणी) प्रकृतिलाई प्राप्त हुन्छ । अथवा मेरो (त्रिगुणी) प्रकृतिमा लीन हुन्छन् । अनि कल्पको आदिमा तिनलाई म फेरि रच्दछु ।
प्रकृतिं स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृतेर्वशात् ।। ९–८।।
आफ्नो (त्रिगुणी) प्रकृतिलाई अङ्गीकार गरेर स्वभावको कारण परतन्त्र भएका सम्पूर्ण प्राणी समुदायलाई बारम्बार (प्रकृति) अनुसार रच्दछु ।
अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च ।
न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते ।।९–२४।।
किनभने सम्पूर्ण (सकाम–निष्काम) यज्ञहरुको भोक्ता र स्वामी पनि म नै हुँ । तर ति म अधियज्ञ स्वरुप परमेश्वरलाई तत्व जान्दैनन् । यसैले पतन (पुनर्जन्म) लाई प्राप्त गर्दछन् ।
जो मानिस धर्ममा श्रद्धारहीत छ । जब मनुष्य जीवन प्राप्त हुन्छ । त्यो अवस्थामा त्रिगुणी स्वभावहरुको विनाश नगरी विस्तार गर्दछ । यस्ता संसार आशक्त मानिस यो संसारमा घुमिरहने तर प्रभु प्रति श्रद्धावान भक्तहरु मोक्ष प्राप्त गरी पुनर्जन्मबाट मुक्त हुने व्याख्या गर्दै भगवान भन्नुहुन्छः
अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप ।
अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्त्मनि ।।९–३।।
हे परंतप ! यो धर्ममा श्रद्धारहित पुरुष मलाई प्राप्त नभएर मृत्यूरुप संसार चक्रमा भ्रमण गर्दछ ।
मामुपेत्य पुनर्जन्म दुःखालयमशाश्वतम् ।
नाप्नुवन्ति महात्मानः संसिद्धिं परमां गताः ।।८–१५।।
परम सिद्धिलाई प्राप्त महात्माजन मलाई प्राप्त भएर दुखको घर (दुःखालय) अशाश्वत वा निरन्तर परिवर्तित पूनर्जन्मलाई प्राप्त हुँदैनन् ।
यान्ति देवव्रता देवान्पितककन्यान्ति पितृव्रताः ।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् ।।९–२५।।
(सकामभावले) देवताहरुलाई पूजा गर्नेहरुले देवताहरुलाई नै प्राप्त गर्दछन् । पितृहरुलाई पूजा गर्नेहरुले पितृहरुलाई नै प्राप्त गर्दछन् । भूतहरुलाई पूजा गर्नेहरुले भूतहरुलाई नै प्राप्त गर्दछन् । अनि मेरा भक्त मलाई नै प्राप्त गर्दछन् । यसैकारण मेरा भक्तहरुको पुनर्जन्म हुँदैन ।
शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनैः ।
संन्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपैष्यसि ।।९–२८।।
यसप्रकार योगले युक्त भएर (सम्पूर्ण कर्म प्रभुलाई अर्पण गर्ने) तिमी शुभ, अशुभ फलरुप कर्म बन्धनबाट मुक्त भएर मलाई नै प्राप्त गर्नेछौ ।